دەوڵەتی قووڵ؛ سودانی کۆتایی پێدێنێت یان ئەو کۆتایی بە سودانی دێنێت؟

پەنجەرە

لەکاتێکدا محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق، هەوڵ دەدات بەڕەکە لەژێر پێی ئەو سیاسییە شیعانە دەربهێنێت کە ماوەی 20 ساڵە گۆڕەپانی سیاسی عێراقیان کۆنترۆڵ کردووە، بەڵام لەمپەری گەورەی بەردەمی، دەوڵەتی قووڵە. 

دەوڵەتی قووڵ چییە؟

"دەوڵەتی قووڵ" ئاماژەیە بۆ تۆڕێک لە تاک و دامەزراوەکانی ناو دەوڵەت، وەک: دەستەبژێری سیاسیی، سەربازیی، هەواڵگریی، دادوەریی، یان دەستەبژێری ئابووری و میدیایی کە خاوەنی کاریگەریی شاراوەن و ڕێگەیان پێدەدات کاریگەرییان لەسەر بڕیار و سیاسەتەکان هەبێت، تەنانەت بەبێ ئاگاداری یان ڕەزامەندی حکومەتی هەڵبژێردراو.

بە واتایەکی تر ئەوە دەسەڵاتە نەبینراوەکەیە کە لە پشت پەردەوە کاردەکات و بەرژەوەندیەکانی خۆی دەپارێزێت بەبێ گوێدانە گۆڕانکاریی لە حکومەتدا.

دەوڵەتی قووڵ لەعێراقدا

بەبڕوای چاودێرانی سیاسی، دەستە بژێرێکی سیاسی لەپشت حکومەتەوەن، دەیانەوێت حکومەت لەژێر کۆنترۆڵیاندا بێت و بەرژەوەندییەکانیان بپارێزێت، سەرۆکوەزیرانێکی بەهێزیشیان ناوێت ببێتە مەترسی لەسەر پێگەیان. 

دەوڵەتی قووڵ لە عێراق، خاوەن هێز و میلیشیا و حزب و پێگەیە و نایەوێت دەوڵەت بەهێز بێت و ئەوان لاواز بن، چونکە بەهێز بوونی دەوڵەت بەرژەوەندییان دەخاتە مەترسییەوە.

دەوڵەتی قووڵ مایەی سەرئێشە و کێشە بوو بۆ حکومەتە یەک لەدوای یەکەکانی عێراق، بە تایبەت حکومەتەکەی مستەفا کازمی و محەمەد شیاع سودانی، بەو پێیەی پێچەوانەی ئاراستەی حکومەت کاریان دەکرد و خەریکبوو عێراق لەشەڕێ ناوچەییدا تێوەبگلێنن.

هەمیشە سیاسەت و ئەجێندای دەوڵەتی قووڵ پێچەوانەی حکومەت بووە، بەوپێیەی دەوڵەتی قووڵ وابەستەی سیاسەتەکانی ئێران و حکومەتیش پێچەوانەی ئەمە هەنگاوی ناوە، چونکە هاوتا هەنگاونانی حکومەت لەگەڵ دەوڵەتی قووڵ دا عێراق دووچاری گرفتی گەورە دەکات.

سەرۆکوەزیرانی عێراق لە هەر گروپ و لایەنێک بێت بۆ بەڕێوەبردنی وڵات ناچارە پەیوەندی هەبێت لەگەڵ کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و ناتوانێت دژی یاساو ڕێساکانی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بێت، بەو پێیەی عێراق پێویستی بە دۆلارو بازاڕ و سەقامگیریی و ئەندامێتییە لە ڕێکخراو و کۆمەڵگا نێودەوڵەتییەکان.

سەرۆکوەزیرانی عێراق ئەگەر سەر بە گروپە میلیشیاکانیش بێت، ناچارە دەوڵەتییانە مامەڵە بکات، چونکە پێویستی بە هاوکاری و هەماهەنگییە لەگەڵ کۆمەڵگای نێو دەوڵەتی، لەکاتێکدا گروپەکان کە بەشێکن لە دەوڵەتی قووڵ هەمیشە بەگومانەوە لە سەرۆکوەزیرانەکانی عێراقیان ڕوانیووە.

لەئێستادا کە سودانی هەوڵی گرتنەدەستی جڵەوی حوکمڕانی عێراق دەدات و دەوڵەتی قووڵیش بەراورد بە ڕابردوو لاوازتر بووە، بۆیە ئەو پرسیارە دروست دەبێت، ڕۆڵی دەوڵەتی قووڵ لە عێراق تاکەی بەردەوام دەبێت؟

تۆمەتە ئامادەکراوەکان

مستەفا کازمی سەرۆکوەزیرانی پێشووی عێراق، بە دەست تێکەڵکردن لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژئاوا تۆمەتبار دەکرا و تەنانەت بە فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان هێرش کرایە سەر ماڵەکەشی، هەنگاوەکانی دەوڵەتی قووڵ بوونە هۆی دوورخستنەوەی نەک لە پۆستەکەی بەڵکو لە وڵاتیش.

لەچەند مانگی ڕابردووشدا، هەوڵی تێوەگلانی سودانیش درا، کاتێک لەلایەن هێزە شیعەکانەوە تۆمەتبار کرا بە دروستکردنی "تۆڕێکی سیخوڕی"و گوێگرتن لە پەیوەندی تەلەفۆنی سەرکردە شیعەکان و پیاوانی ئاینی.

 لایەنە شیعەکان دەڵێن، ئەندامانی تۆڕەکە سەر بە نوسینگەی سەرۆک وەزیران عێراق بوون و تۆڕەکە لەلایەن محەمەد جوحی، جێگری بەڕێوەبەری ئۆفیسی سەرۆکوەزیرانەوە سەرپەرشتیکراوە.

وتەبێژی هاوپەیمانێتی نەسر پێیوایە، دزەکردنی تۆمارە دەنگییەکانی گرێدراو بە گوێگرتن لە کەسایەتییە سیاسییەکانی عێراق لەلایەن نوسینگەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیران عێراق لەمکاتەدا بەشێکبوو لەو ناکۆکییە سیاسییانەی لە ئارادابوون.

سەلام زوبەیدی، وتەبێژی هاوپەیمانێتی نەسر، بە پەنجەرەی ڕاگەیاند: هەندێک لایەنی نێو پێکهاتەی شیعە نایانەوێت سودانی بەهۆی پرۆژە خزمەتگوزارییەکانەوە پێگەی بەهێز بێت و لایەنگیری جەماوەری هەبێت. 

وتیشی: هەڵوێستی لایەنەکانی نێو چوارچێوەی هەماهەنگی یەکگرتوو نەبوو لەبارەی تۆمارە دەنگییە دزەپێکراوەکانەوە، بەڵام لەمەسەلە ستراتیژییەکان دا یەکگرتوون.

دەشڵێت: هەندێک لایەن پشتگیری سودانییان کرد بۆ ئەوەی چاکسازی لە نوسینگەکەیدا بکات و لێپێچینەوە بکات، بەڵام هەندێکی تر هەوڵی قۆستنەوەی دۆخەکەیاندا.

هەوڵەکانی دەوڵەتی قووڵ لە عێراق سەرکەوتوو بوون لە دوورخستنەوەی مستەفا کازمی لە وڵات، بەڵام گۆڕانکاری لە عێراق و ناوچەکە و لاوازبوونی ڕۆڵیان، وایکرد نەتوانن ڕێگری لە سودانی بکەن، بۆدروست نەکردنی هاوپەیمانێتی و بەشداریی نەکردن لە هەڵبژاردن. پرسیارەکەش ئەوەیە: ئایا سەرکەوتنەکەی سودانی، سەرەتای کۆتایی دەوڵەتی قووڵە، یان ڕووداوێکی تێپەڕە کە کاریگەریی نابێت لە تێپەڕاندنی یەکجارەکیی دەوڵەتی قووڵ؟