ئایا دارى حه‌شد له‌سه‌ری "حیزبوڵڵا"ـدا ده‌شكێت؟
١٦ ئاب ٢٠٢٥ - ٣:٠٠ پاش نیوەڕۆ
په‌نجه‌ره
رۆژی (9)ـى ئه‌م مانگه، محه‌مه‌د شیاع سودانى، سه‌رۆك وه‌زیرانى عێراق به سیفه‌تى فه‌رمانده‌ى باڵاى هێزه چه‌كداره‌كانى عێراق، بڕیارێكى ده‌ركرد كه تا ئه‌م كاته بێپێشینه بوو: له‌سه‌ر كارلادانى دو ئامر لیوای حه‌شدی شه‌عبی.
ئه‌م كاره كه له وڵاتاندا ڕۆتیینێكى ئاساییه، له عێراق به‌دوای خۆیدا لێشاوێك له نیگه‌رانى و مقۆمقۆ و لێكدانه‌وه‌ى درووستكرد، هۆكاره‌كه‌یشی ئه‌وه‌یه كه ده‌ست بۆ هێزێك براوه كه تا ئاستی پیرۆزیی به‌رزكراوه‌ته‌وه، له‌نێو ئه‌و هێزه‌شدا ده‌ست بۆ گروپێك براوه (حزبوڵڵای عێراق) كه له گروپه هه‌ره شه‌ڕكه‌ر و "وه‌لائییه‌كانى" ئێرانه.
له‌م ڕاپۆرته‌دا چه‌ند وێستگه‌یه‌كى گرنگی ژیانى ئه‌م حزبه به‌سه‌رده‌كه‌ینه‌وه.
ئیلهام وه‌رگرتن له لوبنانه‌وه
ناوى حیزبوڵڵا بۆ هه‌موومان ئاشنایه، ئه‌ویش به‌هۆی ئه‌و پارته لوبنانییه‌وه كه له سه‌ره‌تاكانى هه‌شتاكانى سه‌ده‌ى ڕابردوو له لوبنان دامه‌زرا. حزبوڵڵاكه‌ى عێراقیش، ناو و ئه‌ركه‌كه‌ى له هه‌مان حزبه‌وه وه‌رگرتووه.
ئه‌م حزبه كه به "کەتائیبی حزبوڵڵای عێراقی" ناسراوه، یەکێکە لە دیارترین و بەهێزترین گرووپە چەکدارە شیعەکانی عێراق، کە لە ماوەی کەمتر لە دوو دەیەی ڕابردوودا لە گرووپێکی چەکداریی نهێنییەوە گۆڕاوە بۆ یاریزانێکی سەرەکی لە گۆڕەپانی سیاسی و ئەمنیی وڵاتدا.
ئەم هێزە بەهۆی پەیوەندییەکی قووڵی ئایدیۆلۆژی و لۆجستی لەگەڵ ئێران و ڕۆڵی لە شەڕی دژ بە هێزەکانی ئەمریکا و دواتر داعش، بووەتە خاوەن هەژموونێکی گەورە کە کاریگەریی ڕاستەوخۆی لەسەر سەقامگیریی عێراق و هاوکێشە هەرێمییەکان هەیە.
ناسنامە و دامەزراندن؛ میلیشیا یان حیزب؟
کەتیبەکانی "کەتائیبی" حزبوڵا لە بنەڕەتدا گرووپێکی چەکداری (میلیشیا)ـی شیعەیە و لە نێوان ساڵانی 2006 بۆ 2007 دامەزراوە. ئامانجی سەرەکی لە کاتی دامەزراندنیدا، وەک خۆیان بانگەشەی بۆ دەکەن، بەرەنگاربوونەوەی هێزە سەربازییەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بوو لە عێراق.
ئەم گرووپە خاوەنی دوو ناسنامەی لێکچووە:
لایەنی سەربازی: وەک یەکێک لە بەهێزترین لیواکانی ناو "دەستەی حەشدی شەعبی" (لیواکانی 45، 46، 47) کاردەکات، کە دامەزراوەیەکی فەرمییە و مووچە لە حکومەتی عێراق وەردەگرێت. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا بەپێی شیکارییەکانی پەیمانگای واشنتۆن بۆ سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی نزیک، کەتائیبی حزبوڵا فەرمانەکانی زیاتر لە فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران وەردەگرێت وەک لە فەرماندەیی گشتیی هێزە چەکدارەکانی عێراق.
لایەنی سیاسی: هەرچەندە وەک حیزبێکی فەرمی بە ناوی "کەتائیبی حزبوڵا" بەشداریی هەڵبژاردنەکان ناکات، بەڵام باڵ و کەسایەتییە سیاسییەکانی لەناو هاوپەیمانییە گەورەکاندا کاردەکەن. له هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراقدا له 2021، به‌ناوى بزوتنه‌وه‌ى مافه‌كان "حقوق" به‌شداریی هه‌ڵبژاردنى كرد و ته‌نها 1 كورسی به‌ده‌ستهێنت، به‌ڵام دواى كشانه‌وه‌ى كوتله‌ى سه‌دریی له پارله‌مان، 6 كورسیی دیكه‌ى بۆ زیاد بو.
دواتر لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی 2023 لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی "نەبنی"ـدا بەشدار بوون و تێكڕا 43 كورسی ئه‌نجومه‌نى پارێزگاكانى له ناوچه جیاوازه‌كان به‌ده‌ستهێنا.
دامەزرێنەر و سەرکردەی کاریزمایی ئەم گرووپە ئەبو مەهدی موهەندیس بوو
سەرکردایەتی و پێکهاتە
دامەزرێنەر و سەرکردەی کاریزمایی ئەم گرووپە ئەبو مەهدی موهەندیس بوو، کە هاوڵاتییەکی عێراقی-ئێرانی بوو و دەیان ساڵ ئەزموونی لە کارکردن لەگەڵ سوپای پاسداراندا هەبوو. موهەندیس وەک جێگری سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی ڕۆڵێکی ناوەندیی هەبوو لە هەماهەنگیی نێوان گرووپە شیعەکاندا، تا لە کانوونی دووەمی 2020 لە هێرشێکی ئاسمانیی ئەمریکادا لە نزیک فڕۆکەخانەی بەغدا، لەگەڵ قاسم سولەیمانی، فەرماندەی فەیلەقی قودس، کوژرا.
دوای کوژرانی موهەندیس، سەرکردایەتیی گرووپەکە کەمتر دیارە، بەڵام ئەحمەد موحسن فەرەج حەمیداوی، وەک ئەمینداری گشتیی کەتائیبی حزبوڵا دادەنرێت.
ئه‌م كه‌سه كه چه‌ندین نازناوى هه‌یه له نمونه‌ى: "ئەبو حوسێن"، "ئه‌بو حه‌سه‌ن" و خال، له میدیادا ده‌رناكه‌وێت و له‌باره‌ى پاشخانیشییه‌وه زانیاریی جیاواز هه‌یه، ته‌نها ئه‌وه ده‌وترێت كه له دایكبووى به‌غداده له شه‌سته‌كانى سه‌ده‌ى ڕابردوو و سێ برای هه‌یه كه یه‌كێكیان له ریزی حزبوڵای عێراقی له كاتى به‌شدارییكردنیاندا له رژێمى ئه‌سه‌د له سوریا كوژراوه و دوانه‌كه‌ى تریش له‌گه‌ڵ خۆیدا كارده‌كه‌ن.
قەبارە و شوێنی جوگرافی
ژمارەی چەکدارانی کەتائیبی حزبوڵا بە وردی نازانرێت، بەڵام سەرچاوە هەواڵگری و توێژینەوەییەکان، وەک ئەوانەی لەلایەن ناوەندی کارنگی بۆ ئاشتیی نێودەوڵەتی بڵاوکراونەتەوە، مەزەندەی دەکەن کە ژمارەیان لە نێوان 7,000 بۆ 10,000 چەکداری ڕاهێنراو و پڕچەکدایە.
گرووپەکە کارگەی درووستکردنی فڕۆکە "درۆن" و مووشەکی داناوە
ئەم گرووپە لە چەند ناوچەیەکی ستراتیژیی عێراقدا باڵادەستە، لەوانە:
1. جرف ئەلسەخر (کە ناویان ناوە جرف ئەلنەسر): ناوچەیەکی ستراتیژی لە باشووری بەغدا کە بە تەواوی لەژێر کۆنترۆڵی ئەواندایە و ڕێگە بە گەڕانەوەی دانیشتووانە سوننەکەی نادرێت. ئه‌م ناوچه‌یه كه كراوه به ناوچه‌ى قه‌ده‌غه‌كراو "محرمات"، به‌پێی زانیارییه ڕۆژاواییه‌كان، مه‌كۆی سه‌ره‌كی حزبه‌كه‌یه و كارگه‌ى درووستكردنى چه‌ك و فڕۆكه و مووشه‌كى لێ دانراون، هه‌ربۆیه له‌لایه‌ن ئه‌مه‌ریكاوه چه‌ند جارێك كراون به ئامانج.
2. ناوچەکانی دەوروبەری بەغدا (کەمەربەندی بەغدا).
3. سنووری عێراق- سووریا: بەتایبەت لە ناوچەی "قائیم"، کە بنکەی سەربازیی گرنگیان هەیە بۆ کۆنترۆڵکردنی هاتوچۆ و گواستنەوەی چەک و کەلوپەلی لۆجستی لە ئێرانەوە بۆ سووریا و لوبنان.
کاریگەری لە گۆڕەپانی شیعە و سزاکانی ئەمریکا
کەتائیبی حزبوڵا یەکێکە لە کاریگەرترین هێزە چەکدارە شیعەکان کە شوێنکەوتووی ئایدیۆلۆژیای "ویلایەتی فەقیە"ـی ئێرانییە، ئەمەش وایکردووە لە ڕیزی ئەو گرووپانەدا بێت کە ڕاستەوخۆ دڵسۆزییان بۆ ڕێبەری باڵای ئێران، عەلی خامنەیی، هەیە. ئەمە لە کاتێکدایە کە زۆرێک لە شیعەکانی عێراق شوێنکەوتووی مەرجەعییەتی نەجەفن بە ڕێبەرایەتیی عەلی سیستانی.
ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ساڵی 2009ـەوە کەتائیبی حزبوڵای خستووەتە لیستی گرووپە تیرۆریستییە بیانییەکان، هەروەها چەندین سزای بەسەر گرووپەکە و سەرکردەکانیدا سەپاندووە بەهۆی ئەنجامدانی هێرش بۆ سەر هێزەکانی ئەمریکا و بەرژەوەندییەکانی لە عێراق.
حزبوڵڵا دەیان هێرشی دژی ئەمریکییەکان ئەنجام داوە
ئەم گرووپە زۆرجار لەژێر ناوی گشتگیری "بەرگریی ئیسلامیی لە عێراق" بەرپرسیارێتیی هێرشەکانی بۆ سەر بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لە عێراق و سووریا لە ئەستۆ گرتووە.
ئه‌و پووشه‌ى پشتی وشتره‌كه‌ى شكاند
ئه‌و دوو ئامر لیوایه‌ى حه‌شد كه سه‌ر به حزبوڵڵان (لیوای 45 و 46) و له‌سه‌ركار لابران، به‌هۆی ڕووداوه‌كانى په‌یوه‌ست به فه‌رمانگه‌ى كشتوكاڵی كه‌رخه‌وه بوو، كه تیایدا دواى لادانى به‌ڕێوبه‌رى فه‌رمانگه‌كه كه نزیك بووه له‌و حزبه، هێزێكى هه‌ردوو لیواكه ڕۆشتوونه‌ته فه‌رمانگه‌كه بۆ پاڵپشتی له به‌ڕێوبه‌رى له‌سه‌ركار لادراو و له‌وێ له‌گه‌ڵ هێزێكى ئه‌منییدا ڕووبه‌ڕوو بوونه‌ته‌وه و به‌وهۆیه‌وه چه‌ند كه‌سێك كوژراو و بریندار بوون. له‌سه‌ر ئه‌مه، سودانى وه‌كو فه‌رمانده‌ى باڵاى هێزه چه‌كداره‌كان، لیژنه‌یه‌كى لێكۆڵینه‌وه‌ى پێكهێنا و ده‌ره‌نجامه‌كه‌یشی دوورخستنه‌وه‌ى ئامر لیواكان و ڕه‌وانه‌كردنى ئه‌و 14 چه‌كداره‌یان بوو بۆ دادگا كه له ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌كه‌دا ده‌ستگیر كران.
له عه‌ره‌بییدا وه‌سفێك هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ى كه جاری وا هه‌یه ڕووداوێكى بچووك ده‌بێته هۆی لێكه‌وته‌یه‌كى گه‌وره و كاریگه‌ر و ده‌وترێت "ئه‌و پووشه‌ى پشتی وشتری شكاند". ده‌شێت ئه‌م وه‌سفه بۆ ئه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ كه‌تیبه‌كانى حزبوڵڵادا روویدا به‌كاربێنین، چونكه ئه‌و حزبه له ماوه‌ى كاركردنی دا ده‌یان كرده‌وه و هێرشی گه‌وره‌ی ئه‌نجامداوه له دژى نه‌یارانى و به‌تایبه‌تى ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانى ئه‌مریكا، كه تاڕاده‌یه‌ك توانیویه‌تى به سه‌لامه‌ت لێی ده‌رباز بێت و پارێزگارى له‌مانه‌وه و هێزی خۆی بكات.
ئه‌گه‌رچی هێشتا زووه و ئاماژه‌یه‌كى ته‌واو ڕوون له‌به‌رده‌ستدا نییه كه ئه‌و حزبه كۆتایی پێهاتبێت، به‌ڵام بڕیاره‌كه‌ى سوودانى ئه‌گه‌ر گوزارشت بێت له خاڵێك، ئه‌وا بێگومان ئه‌وه‌یه كه سه‌رده‌مێكى نوێ بۆ مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ میلیشیاكاندا ده‌ستپێكردوه، به‌ڵام پرسیار ئه‌وه‌یه: ئه‌م سه‌رده‌مه هه‌ڵچونێكى كاتیی و تای هه‌ڵبژاردنه و زوو ته‌واو ده‌بێت و داده‌مركێته‌وه، یاخود كۆتایی به بوونى ئه‌و میلیشیایانه ده‌هێنێت كه له هه‌ناوی خۆیاندا ئه‌جێندای ئیقلیمی و نێوده‌وڵه‌تییان هه‌ڵگرتوه؟