"ئەنجومەنی دەوڵەت" چییه كه یه‌كلاییكردنه‌وه‌ى دۆسییه‌ى داهاته‌كانى هه‌رێمى ڕه‌وانه‌كرا؟
٩ ئەیلوول ٢٠٢٥ - ٧:٣٠ پاش نیوەڕۆ
په‌نجه‌ره
له كۆبوونه‌وه‌ى ئه‌مڕۆیدا، ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى عێراقی، بڕیاری دا دۆسییه‌ى داهاته‌كانى هه‌رێمى كوردستان ئاراسته‌ى ئه‌نجومه‌نى ده‌وڵه‌ت "مجلس الدوله" بكات، بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و بڕیاری پێویستی یاسایی له‌باره‌وه بدات. به‌ڵام پرسیاری سه‌ره‌كی ئه‌وه‌یه: ئه‌م ئه‌نجومه‌نه چییه و ده‌توانێت چی بكات؟
"ئه‌نجومه‌نێك بۆ دادپەروەریی كارگێڕیی"
ئەنجومەنی دەوڵەت (مجلس الدوله) لە عێراقدا، کە یەکێکە لە دامەزراوە یاساییەکانی وڵات، ڕۆڵێکی یەکلاکەرەوە دەگێڕێت لە ڕێکخستنی ژیانی گشتی و دابینکردنی دادپەروەریی کارگێڕیی. ئەم دامەزراوەیە وەک دەستەیەکی سەربەخۆ كارده‌كات، سه‌رۆكه‌كه‌ى عه‌ره‌بێكى شیعه‌یه و ناوى د. كه‌ریم خه‌میس خه‌سباكه.
گەشەسەندنی مێژوویی
سەرەتای دامەزراندنی قەزای کارگێڕی لە عێراقدا بۆ ساڵی 1933 دەگەڕێتەوە، کاتێک "دیوانی داڕشتنی یاسایی" دامەزرا. ئەم دیوانە ئەرکەکانی وەک ڕاوێژکاری یاسایی، پێدانی فەتوا و قەزای کارگێڕی فەرمانبەرانی ئەنجام دەدا.
لە ساڵی 1979، بە دەرچوونی یاسای ژمارە (65)، "ئەنجومەنی شورای دەوڵەت" جێگەی ئەم دیوانەی گرتەوە و دەسەڵاتی داڕشتن، وردبینی یاسادانان و قەزای کارگێڕی زیاتر فراوان کرد.
دوای گۆڕانکارییە سیاسیەکانی 2003 و بەپێی مادەی (101)ـی دەستووری 2005، گرنگیی ئەنجومەنەکە زیاتر بوو. لە ساڵی 2017، بە دەرچوونی یاسای ژمارە (71)، ئەنجومەنی دەوڵەت وەک دەستەیەکی تەواو سەربەخۆ دامەزرا، کە سەربەخۆیی تەواوی لە دەسەڵاتی جێبەجێکردن بەدەستهێنا.
پێکهاتە و دەسەڵاتەکان
ئەنجومەنی دەوڵەت لە سەرۆک، جێگری سەرۆک، ڕاوێژکاران و ڕاوێژکارانی یاریدەدەر پێکدێت. ئه‌وان بە فەرمانی کۆماریی دادەمەزرێن و دەبێت بڕوانامەی یاسایی و خزمەتێکی کارایان لە بواری دادوەری یان یاساییدا هەبێت.
لەبەشە دادوەرییەکەیدا ئەنجومەنەکە سێ دادگا لەخۆ دەگرێت
دەسەڵاتەکانی ئەنجومەنەکە بەسەر دوو بەشی سەرەکیدا دابەش دەبن:
یه‌كه‌م: بەشی دادوەریی (قەزایی):
1. دادگای قەزای کارگێڕی: تایبەتمەندە بە یەکلاکردنەوەی ڕەوایی فەرمان و بڕیارە کارگێڕییەکان و هەڵوەشاندنەوە یان پەسەندکردنیان.
2. دادگای قەزای فەرمانبەران: سەیری ناکۆکییەکانی نێوان فەرمانبەران و فه‌رمانگه و داموده‌زگا کارگێڕییه‌كان دەکات، بەتایبەت لەبارەی مافەکانی خزمەتی مەدەنی و سزاکانی سەرپێچی.
3. دادگای باڵای کارگێڕی: وەک دادگای پێداچوونەوە کاردەکات بۆ بڕیارەکانی هەردوو دادگای پێشوو، هەروەها ناکۆکییەکان لەسەر دیاریکردنی دەسەڵات یەکلا دەکاتەوە.
دووه‌م: بەشی ڕاوێژکاری و یاسادانان
1. داڕشتن و وردبینی پڕۆژە یاساکان: ڕۆڵێکی سەرەکی لە داڕشتن و وردبینی یاساکانی وڵاتدا هەیە، لە دەستوورەوە تا ڕێککەوتننامە نێودەوڵەتییەکان.
2. پێدانی ڕاوێژ و فەتوا: ڕاوێژی یاسایی بە لایەنە باڵاکان دەدات و ناوبژیوانی لە ناکۆکییەکانی نێوان وەزارەتەکاندا دەکات، هەروەها حوکمە یاساییەکان ڕوون دەکاتەوە.
كه‌ى پەنا بۆ ئه‌نجومه‌نه‌كه ده‌برێت؟
هاووڵاتیان، فەرمانبەران و دامەزراوە حکومییەکان، دەتوانن پەنا ببەنە بەر ئەنجومەنی دەوڵەت کاتێک بڕیارێکی کارگێڕی بە نایاسایی دەزانن، یان کێشەیەکیان لەگەڵ فەرمانگەکەیاندا هەیە، یان پێویستیان بە ڕاوێژ و شیکردنەوەی یاسایی هەیە. هەروەها لە کاتی ناکۆکی نێوان وەزارەتەکانیشدا.